انتخات موضوع تحقیق

انتخاب موضوع تحقیق اولین مرحله در تدوین و اجرای یک طرح پژوهشی است. معمولاً از پژوهشگرانی که به‌عنوان دانشجویان کارشناسی ارشد درصدد انتخاب یک موضوع تحقیق برای تدوین پایان‌نامه هستند انتظار می‌رود که تحقیق را وسیله‌ای برای دستیابی به دانش نو تلقی کنند. تا چه اندازه این انتظار در آموزش عالی ایران برآورده می‌شود، خود سؤالی است که نیاز به تحقیق علمی دارد. دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کارشناسی اغلب برای انتخاب موضوع تحقیق به‌دشواری برخورد کرده و معمولاً از استاد راهنما یاری می‌جویند. اما باید توجه داشت که انتخاب یک موضوع مناسب تحقیق در یک‌رشته از علوم، نیاز به آشنایی با اصول، قوانین و نظریه‌های علمی  تشکیل‌دهنده آن رشته و شناسایی آخرین پیشرفت‌های آن دارد. بر این اساس موضوع تحقیق باید دارای ویژگی‌هایی باشد که در ادامه تشریح شده است.

ویژگی‌های موضوع تحقیق

• علاقه پژوهشگر: موضوع پژوهش باید موردعلاقه پژوهشگر باشد. زیرا فرایند پژوهش علمی مستلزم صرف وقت، کوشش مستمر، دقت ریزبینانه و قدرت تحمل بسیار است. ازاین‌رو درصورتی‌که پژوهش موردعلاقه پژوهشگر باشد، تحمل سختی‌های تحقیق بر وی آسان شده و باانگیزه بیشتری با مشکلات فرایند پژوهش روبه‌رو می‌شود.
• بدیع یا جدید بودن: موضوع تحقیق باید چنان انتخاب شود که به حل مشکل یا کاهش آن منجر شده و مشمول دوباره‌کاری غیرقابل‌دفاع نباشد. انجام دادن پژوهش درباره برخی از زمینه‌های تحقیق به‌واسطه کاربرد روشی نو یا اجرای آن در جامعه دیگر و امثال آن قابل توجیه است. اما تکرار یک پژوهش، که از هر نظر مشابه پژوهش‌های قبلی باشد، را جز به‌منظور وارسی دقت پژوهشگر قبلی نمی‌توان توجیه کرد.
• پژوهش پذیر بودن: درباره برخی از موضوع‌های موردنظر برای پژوهش، به‌واسطه ماهیت فلسفی و سیستم ارزشی زیر بنایی آن‌ها، نمی‌توان با روش علمی به پژوهش پرداخت. برای مثال این سؤال که ” آیا دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید شاغل باشند؟” یک موضوع تحقیق نیست. زیرا به‌واسطه ماهیت ارزشی آن قابل پژوهش نیست. درحالی‌که می‌توان این سؤال را به‌صورت زیر تعدیل کرد: “آیا اشتغال به کار دانشجویان تحصیلات تکمیلی، موفقیت آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟” در این حالت با توجه به چارچوب ویژه‌ای که مسئله در قالب آن طرح می‌شود می‌توان به انجام دادن پژوهش علمی پرداخت. حالت‌های دیگری وجود دارد که درباره آن‌ها نمی‌توان به مشاهده عینی پرداخت. ازجمله حالتی که موضوع پژوهش محدود نشده باشد یا آن‌که امکان اندازه‌گیری پدیده‌های موردنظر وجود نداشته باشد یا اینکه شرایط امکان انجام تحقیق در فاصله زمانی موردنظر برای پژوهشگر فراهم نباشد. در چنین حالت‌هایی انتخاب موضوع پژوهش قابل توجیه نیست.
• اهمیت و اولویت: در انتخاب موضوع پژوهش باید این نکته موردنظر باشد که با توجه به دانش قابل‌دسترسی درباره موضوع پژوهش تا چه اندازه انجام دادن پژوهش جدید از اهمیت برخوردار است. به‌عبارت‌دیگر آیا اجرای تحقیق درباره موضوع موردنظر، ازنظر اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی قابل توجیه است؟ دراین‌باره به این نکته باید اشاره کرد که یافته‌های احتمالی تحقیق لازم است از اهمیت کافی برخوردار باشد.

• توانایی پژوهشگر: در انتخاب موضوع پژوهش، پژوهشگر، باید توانایی خود را موردنظر قرار دهد و بر پایه آن موضوع را انتخاب کند. توانایی تخصصی پژوهشگر در صورت‌بندی مسئله تحقیق و انجام دادن پژوهش نقش بسزایی دارد. فردی که خود به دانش زیر بنایی زمینه موردپژوهش تسلط ندارد، به‌دشواری می‌تواند حتی به بیان موضوع مناسب پژوهش بپردازد و طرح پژوهشی را تدوین و اجرا کند.
• منابع مادی: برای انجام دادن پژوهش درباره یک موضوع باید نیروی انسانی، ابزار اندازه‌گیری، بودجه، تجهیزات و سایر لوازم مادی در دسترس باشد. ازاین‌رو پژوهشگر باید ابتدا از دسترسی به منابع مادی یادشده اطمینان حاصل کند، سپس به انتخاب موضوع بپردازد.
• منابع اطلاعاتی: در انتخاب موضوع پژوهش باید به منابع اطلاعاتی دسترسی داشت تا امکان بازنگری پژوهش‌های قبلی و بررسی پیشینه تحقیق فراهم شود. زیرا در غیر این صورت ممکن است پژوهشگر به انتخاب موضوعی بپردازد که قبلاً درباره آن پژوهش انجام‌شده و ضرورت تکرار آن وجود نداشته باشد.
• به‌صرفه بودن: برخی اوقات پژوهشگران موضوع‌هایی انتخاب می‌کنند که پس از هزینه کردن منابع هنگفت مادی، صرف انرژی بسیار و گذشت مدت طولانی ازنظر تحلیل هزینه – فایده مقرون‌به‌صرفه نبوده است. ازاین‌رو در انتخاب زمینه تحقیق باید اطمینان حاصل کرد که انجام دادن پژوهش درباره این موضوع، از جنبه‌های عملی و نظری مقرون‌به‌صرفه است (سرمد،۱۳۹۴).

با توجه ویژگی‌های انتخاب موضوع تحقیق، پژوهشگر می‌تواند با در نظر گرفتن موارد ذکرشده به انتخاب موضوع موردنظر بپردازد. همچنین با انتخاب کلیدواژه تحقیق و انجام جست‌وجو در سایت‌های sciencedirect و emerald نمونه مقالات بیس مناسب موضوع پژوهش را انتخاب کند و با بررسی مدل و فرضیه‌های مقالات استاندارد، موضوع پژوهش را بومی‌سازی کند.